Zakaz pełnienia funkcji członka zarządu ze względu na przestępstwo (art. 18 § 2 k.s.h.)

Kodeks spółek handlowych wprowadza szczególne ograniczenia dotyczące osób, które mogą pełnić funkcje w organach spółek. Jednym z kluczowych przepisów jest art. 18 § 2 k.s.h., który przewiduje zakaz pełnienia funkcji członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatora oraz prokurenta przez osoby skazane za określone przestępstwa. Przepisy te dotyczą w szczególności spółek kapitałowych, zgodnie z regulacjami zawartymi w kodeksie spółek handlowych. Celem tego rozwiązania jest ochrona bezpieczeństwa obrotu gospodarczego oraz zaufania do osób zarządzających spółkami.

Poniżej przedstawiono, na czym polega ten zakaz, jakie przestępstwa go uruchamiają, jak długo obowiązuje oraz w jakich sytuacjach może dojść do jego skrócenia lub ustania.

Podstawowe wymogi wobec członków zarządu

Zgodnie z art. 18 § 1 k.s.h. członkiem zarządu, członkiem rady nadzorczej, członkiem komisji rewizyjnej, likwidatorem lub prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Dodatkowo musi być spełniony wymóg braku zakazu wynikającego m. in. z art. 18 § 2 k.s.h. oraz ewentualnych innych ustaw (np. prawa upadłościowego, przepisów karnych o środkach karnych).

Brak skazania za przestępstwa wskazane w art. 18 § 2 k.s.h. jest zatem negatywną przesłanką powołania – warunkiem koniecznym objęcia funkcji w organach spółki.

Dołącz do grona subskrybentów newslettera, by być na bieżąco ze zmianami w prawie.

Istota zakazu z art. 18 § 2 k.s.h.

Art. 18 § 2 k.s.h. wprowadza ustawowy, automatyczny zakaz pełnienia określonych funkcji przez osoby skazane prawomocnym wyrokiem za wskazane w tym przepisie przestępstwa. Jest to ustawowy zakaz, który uniemożliwia osobom skazanym pełnić funkcji członka zarządu w spółkach kapitałowych oraz inne wymienione funkcje. Zakaz ten obejmuje:

• członków zarządu,
• członków rad nadzorczych,
• członków komisji rewizyjnych,
• likwidatorów,
• prokurentów spółek kapitałowych,

a odpowiednio stosuje się go także do:

• członków zarządu spółki partnerskiej,
• członków rady nadzorczej spółki komandytowo-akcyjnej.

Na temat zarządu możesz przeczytać tu: Zarząd w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością – skład, powołanie, uprawnienia i odpowiedzialność

Więcej na temat rady nadzorczej przeczytasz tu: Rada nadzorcza w spółce z o.o. – kiedy trzeba ją ustanowić i jakie ma obowiązki?

Zakaz:

• powstaje z mocy prawa, bez potrzeby wydawania odrębnego orzeczenia przez sąd rejestrowy,
• działa zarówno na etapie powołania (osoba objęta zakazem nie może zostać skutecznie powołana), jak i w trakcie pełnienia funkcji (mandat wygasa z chwilą uprawomocnienia się wyroku skazującego),
• dotyczy wszystkich spółek, a nie tylko konkretnego podmiotu – ma charakter osobisty, związany z daną osobą, a nie ze spółką.

Katalog przestępstw wyłączających możliwość pełnienia funkcji

Zakaz pełnienia funkcji członka zarządu nie pojawia się przy każdym skazaniu karnym. Art. 18 § 2 k.s.h. posługuje się zamkniętym katalogiem przestępstw, których dotyczy zakaz, a które ustawodawca uznał za szczególnie groźne dla bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Zakaz ten najczęściej dotyczy przestępstw popełnionych umyślnie, a zakres przestępstw, których dotyczy zakaz, został szczegółowo określony w przepisach.

Przestępstwa z Kodeksu spółek handlowych

Zakaz dotyczy osób skazanych za przestępstwa określone w:

• art. 587–587² k.s.h.,
• art. 590 k.s.h.,
• art. 591 k.s.h.

Przestępstwa te wiążą się w szczególności z:

• ogłaszaniem lub przedstawianiem organom spółki, władzom państwowym albo rewidentowi nieprawdziwych danych dotyczących spółki,
• nieprzekazywaniem radzie nadzorczej we właściwym terminie wymaganych informacji, dokumentów lub sprawozdań, albo przekazywaniem ich niezgodnie z rzeczywistością,
• utrudnianiem doradcy rady nadzorczej dostępu do dokumentów lub informacji,
• umożliwianiem bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości,
• posługiwaniem się fałszywymi dokumentami akcji, zaświadczeniami czy świadectwami w celu bezprawnego głosowania, a także innymi czynami, takimi jak bezprawne posługiwanie się dokumentem.

Są to czyny bezpośrednio związane z funkcjonowaniem organów spółki i prawidłowością procesu decyzyjnego.

Przestępstwa z Kodeksu karnego

Dodatkowo art. 18 § 2 k.s.h. obejmuje przestępstwa określone w kodeksie karnym:

• z art. 228–231 k.k. (klasyczne przestępstwa korupcyjne i nadużycia funkcji publicznej – sprzedajność, przekupstwo, płatna protekcja, nadużycie uprawnień, niedopełnienie obowiązków ze szkodą dla interesu publicznego lub prywatnego),
• z rozdziału XXXIII k.k. – przestępstwa przeciwko ochronie informacji (m. in. ujawnianie informacji niejawnych, bezprawne pozyskiwanie informacji, niszczenie lub uszkadzanie danych),
• z rozdziału XXXIV k.k. – przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów (fałsz dokumentów, fałszowanie faktur, wyłudzanie poświadczenia nieprawdy, posługiwanie się dokumentem fałszywym),
• z rozdziału XXXV k.k. – przestępstwa przeciwko mieniu (kradzież, przywłaszczenie, rozbój, oszustwo, zniszczenie mienia, paserstwo),
• z rozdziału XXXVI k.k. – przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym (m.in. wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym, nadużycia menedżerskie, wyłudzenie kredytu lub odszkodowania, pranie pieniędzy, udaremnienie lub utrudnienie zaspokojenia wierzyciela, pokrzywdzenie wierzycieli, faworyzowanie wybranych wierzycieli, zakłócanie przetargu),
• z rozdziału XXXVII k.k. – przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi (fałszowanie pieniędzy, wprowadzanie do obrotu fałszywych środków płatniczych, oszustwa kapitałowe).

Więcej na temat konsekwencji wynikających z niewykonania obowiązków przeczytasz tu: Niezłożenie sprawozdania finansowego – odpowiedzialność członków zarządu i konsekwencje dla spółki i tu: Nierzetelne prowadzenie księgowości – odpowiedzialność karna za fałszywe sprawozdania finansowe

Wszystkie te przestępstwa zostały szczegółowo wymienione w kodeksie karnym. Zakaz pełnienia funkcji w zarządzie spółki jest konsekwencją wyroku skazującego za przestępstwa wymienione w kodeksie karnym.

Wspólnym mianownikiem tych przestępstw jest naruszenie zaufania, bezpieczeństwa majątku, dokumentów, informacji oraz uczciwości obrotu.

Skazanie a możliwość pełnienia funkcji – czy każde skazanie wyklucza?

Nie każde skazanie automatycznie powoduje zakaz pełnienia funkcji członka zarządu.

Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach nie może być powołana do organów spółki, a każda osoba skazana podlega tym ograniczeniom zgodnie z art. 18 § 2 k.s.h.

Zakaz wynikający z art. 18 § 2 k.s.h. dotyczy wyłącznie:

• przestępstw wskazanych w art. 587–587², 590, 591 k.s.h.,
• przestępstw określonych w art. 228–231 k.k.,
• przestępstw z rozdziałów XXXIII–XXXVII k.k.

Skazanie za inne czyny zabronione – co do zasady – nie powoduje automatycznego zakazu pełnienia funkcji w organach spółek na podstawie tego przepisu. Odrębnie należy rozważać, czy sąd nie orzekł środka karnego w postaci zakazu zajmowania określonego stanowiska albo czy nie obowiązuje zakaz z ustawy – Prawo upadłościowe.

Czas trwania zakazu pełnienia funkcji członka zarządu

Art. 18 § 3 k.s.h. przewiduje, że:

• zakaz pełnienia funkcji powstaje z chwilą uprawomocnienia się wyroku skazującego,
• obowiązuje co do zasady przez 5 lat od dnia uprawomocnienia się wyroku, a wygasa z upływem piątego roku od tego dnia, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania,
• ustaje wcześniej, jeżeli przed upływem 5 lat dojdzie do zatarcia skazania.

Dodatkowo stosuje się mechanizmy prawa karnego, zgodnie z którymi zakaz nie powinien zakończyć się wcześniej niż po upływie określonego minimalnego czasu od zakończenia odbywania kary pozbawienia wolności. Ma to znaczenie przede wszystkim przy wieloletnich karach bezwzględnych – tak, aby okres zakazu nie „skończył się” jeszcze w trakcie odbywania kary.

W przypadku kar w zawieszeniu, w praktyce najczęściej liczy się po prostu pięcioletni okres od daty uprawomocnienia się wyroku, z upływem piątego roku od tego momentu, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania.

Uchylenie lub skrócenie zakazu pełnienia funkcji

Ustawodawca przewidział dwa zasadnicze mechanizmy, które mogą doprowadzić do wcześniejszego zakończenia zakazu: w określonych przypadkach sąd może uchylić zakaz po upływie połowy okresu jego obowiązywania, jeśli zostaną spełnione odpowiednie warunki, takie jak niepopełnienie nowych przestępstw czy zatarcie skazania.

Zatarcie skazania

Po zatarciu skazania osoba traktowana jest jak niekarana. Skutek dla art. 18 § 2 k.s.h. jest taki, że zakaz pełnienia funkcji ustaje automatycznie. Nie wymaga to dodatkowej decyzji sądu rejestrowego ani uchwał organów spółki – podstawa zakazu po prostu znika.

Terminy zatarcia skazania wynikają z Kodeksu karnego i zależą od rodzaju i wysokości orzeczonej kary.

Wniosek o zwolnienie z zakazu przy przestępstwie nieumyślnym

Dodatkowo art. 18 § 4 k.s.h. umożliwia osobie skazanej za przestępstwo z katalogu art. 18 § 2 k.s.h., popełnione nieumyślnie, złożenie wniosku do sądu, który ją skazał, o:

• zwolnienie z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlowej,
• albo o skrócenie czasu obowiązywania zakazu.

Warunki są następujące:

• przestępstwo musi być nieumyślne,
• wniosek należy złożyć w terminie trzech miesięcy od uprawomocnienia się wyroku,
• sąd rozpoznaje wniosek w postępowaniu karnym i dokonuje oceny, czy dalsze utrzymywanie zakazu jest konieczne.

Termin trzymiesięczny ma charakter nieprzywracalny – jego przekroczenie zamyka tę drogę.

Informacje o skazaniu a KRS

Krajowy Rejestr Sądowy nie ujawnia wprost informacji o zakazie w treści wpisu dotyczącego zarządu – w rejestrze widoczna jest po prostu lista aktualnych członków organu.

Jednocześnie:

• przy zgłaszaniu nowego członka zarządu do KRS osoba powołana składa oświadczenie, że spełnia wymogi ustawowe, w tym dotyczące niekaralności w rozumieniu art. 18 k.s.h.,
• sąd rejestrowy może weryfikować dane w krajowym rejestrze karnym oraz krajowego rejestru karnego,
• dane z krajowego rejestru karnego są automatycznie przekazywane do krajowego rejestru sądowego, co umożliwia sądowi rejestrowemu wykreślenie osoby objętej orzeczonym zakazem z zarządu spółki,
• KRS otrzymuje informacje o skazaniach, które mogą stanowić podstawę odmowy wpisu albo wszczęcia postępowania w przedmiocie wykreślenia osoby z organu spółki.

Procedura ta nie wymaga udziału stron spółki i ma na celu zapewnienie skutków prawnych wynikających z orzeczonego zakazu. Skutki prawne wpisu lub wykreślenia dotyczą nie tylko zarządu spółki, ale także innych stanowisk kierowniczych w spółkach kapitałowych. Krajowy rejestr karny oraz krajowego rejestru karnego są kluczowe dla zapewnienia transparentności i bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.

W przypadku osoby już wpisanej do rejestru, skazanej za przestępstwo z katalogu art. 18 § 2 k.s.h., mandat członka zarządu wygasa z mocy prawa z chwilą uprawomocnienia się wyroku, a sąd rejestrowy powinien doprowadzić do aktualizacji wpisu (wykreślenia tej osoby) – z urzędu lub po stosownym zgłoszeniu.

Ze względów ostrożności spółki zazwyczaj wdrażają własne procedury weryfikacji kandydatów, np.:

• żądanie aktualnego zaświadczenia o niekaralności z KRK,
• pisemne oświadczenia kandydatów o braku skazań z katalogu art. 18 § 2 k.s.h.,
• przy menedżerach zagranicznych – także dokumentów z właściwych rejestrów w państwie pochodzenia.

Powołanie do zarządu osoby objętej zakazem

W praktyce może dojść do sytuacji, w której do zarządu powołuje się osobę już objętą zakazem z art. 18 § 2 k.s.h., np. z powodu niewiedzy wspólników lub zatajenia skazania. Naruszenie przepisów dotyczących składu organów spółek handlowych w takim przypadku może prowadzić do zagrożenia porządku prawnego, ponieważ powołanie osoby nieuprawnionej do zarządu narusza podstawowe zasady funkcjonowania spółek handlowych i ochrony ładu prawnego.

Powstają wtedy pytania:

• czy uchwała powołująca taką osobę jest nieważna od początku,
• czy osoba kiedykolwiek uzyskała status członka zarządu,
• jaka jest ważność czynności prawnych podejmowanych przez taką osobę.

W doktrynie wskazuje się na dwa konkurencyjne podejścia:

• podejście rygorystyczne – uchwała sprzeczna z ustawą jest bezwzględnie nieważna, a osoba nigdy nie była członkiem zarządu,
• podejście bardziej liberalne – uchwała wywołuje skutki do czasu jej wzruszenia, a osoba faktycznie pełniąca funkcję powinna być traktowana jak członek zarządu, w tym w zakresie odpowiedzialności.

Niezależnie od sporów doktrynalnych sądy (szczególnie administracyjne i gospodarcze) wielokrotnie podkreślają, że osoba, która faktycznie pełniła funkcję zarządczą, nie może uchylać się od odpowiedzialności wobec wierzycieli czy organów podatkowych, powołując się na formalny zakaz z art. 18 § 2 k.s.h.

Inne źródła zakazów pełnienia funkcji

Oprócz art. 18 § 2 k.s.h. zakaz pełnienia funkcji w organach spółek może wynikać także z innych przepisów. W określonych okolicznościach sąd może orzec zakaz pełnienia funkcji w zarządzie, radzie nadzorczej, komisji rewizyjnej lub jako likwidator, zarówno w spółkach kapitałowych, jak i osobowych, w tym także w spółce partnerskiej. Zakaz taki może być związany z popełnieniem określonych przestępstw lub naruszeniem przepisów prawa, a jego zakres obejmuje różne formy działalności gospodarczej.

Środek karny z art. 41 k.k.

Sąd karny może orzec – jako środek karny – zakaz:

• zajmowania określonego stanowiska,
• wykonywania określonego zawodu,
• prowadzenia określonej działalności gospodarczej.

Zakaz taki orzeka się na okres od 1 roku do 15 lat (z możliwością orzeczenia dożywotniego w określonych sytuacjach), przy czym bieg zakazu nie toczy się w czasie odbywania kary pozbawienia wolności. Obejmuje on m. in. zakaz pełnienia funkcji w organach spółek, jeśli czyn był związany z pełnioną funkcją lub dalsze jej zajmowanie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Zakaz z prawa upadłościowego

Prawo upadłościowe przewiduje możliwość pozbawienia na okres od 1 do 10 lat prawa:

• prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej,
• pełnienia funkcji członka zarządu, członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika w szeregu podmiotów.

Zakaz ten może zostać orzeczony m. in. wobec osób, które:

• nie złożyły w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości,
• istotnie przyczyniły się do niewypłacalności dłużnika,
• utrudniały postępowanie upadłościowe, ukrywając majątek lub dokumenty.

Znaczenie zakazu w praktyce obrotu

Zakaz pełnienia funkcji członka zarządu z art. 18 § 2 k.s.h. ma istotne znaczenie nie tylko na etapie powoływania władz spółki, ale także przy:

• analizie odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki,
• badaniu skuteczności uchwał i czynności prawnych podejmowanych przez organy,
• weryfikacji ryzyka związanego z wejściem do spółki inwestora lub menedżera z „historią” karną,
• transakcjach M&A i badaniu due diligence.

Warto podkreślić, że osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za określone przestępstwa, nie może pełnić funkcji członka zarządu w spółkach kapitałowych.

Przedsiębiorcy, wspólnicy oraz organy nadzorcze spółek powinni zatem zwracać szczególną uwagę na kwestie karalności osób mających pełnić kluczowe funkcje, a także na możliwe konsekwencje skazań ujawnionych dopiero w trakcie trwania mandatu.

Skontaktuj się przez formularz kontaktowy

Podsumowanie

Zakaz pełnienia funkcji w zarządzie spółki z o.o. wynikający z art. 18 § 2 k.s.h. to jedno z najbardziej restrykcyjnych ograniczeń dotyczących osób zarządzających spółkami. Chroni on bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, ale jednocześnie może prowadzić do poważnych konsekwencji – zarówno dla osób powoływanych do organów, jak i dla samych spółek. Skazanie za przestępstwa z katalogu określonego w k.s.h. i k.k. w wielu przypadkach automatycznie wyklucza możliwość pełnienia funkcji w organach spółki i skutkuje wygaśnięciem mandatu z mocy prawa.

Dla przedsiębiorców oznacza to konieczność starannej weryfikacji kandydatów oraz stałej kontroli, czy po stronie członków zarządu nie pojawiły się okoliczności powodujące zakaz. Dla menedżerów – świadomość, że niektóre czyny, nawet popełnione wiele lat wcześniej, mogą uniemożliwić pełnienie funkcji w spółkach kapitałowych lub narazić na odpowiedzialność wobec wierzycieli, wspólników czy organów państwa.

Jeśli masz wątpliwości co do swojej sytuacji prawnej, pełnionej funkcji w spółce albo konsekwencji możliwego skazania – skonsultuj sprawę z prawnikiem.

Prawidłowa analiza pozwoli uniknąć ryzyk, zabezpieczyć interesy spółki i podjąć decyzje zgodne z przepisami.