Przedawnienie – wszystko co musisz wiedzieć o terminach przedawnienia roszczeń

Czy wiesz, że możesz stracić możliwość odzyskania swoich pieniędzy tylko dlatego, że nie działałeś wystarczająco szybko? Przedawnienie to jedna z najważniejszych instytucji prawnych, która może całkowicie zmienić Twoje szanse na skuteczne dochodzenie roszczeń. Niezrozumienie tych zasad może kosztować Cię tysiące złotych i sprawić, że nawet najsłuszniejsze roszczenie stanie się bezwartościowe.

W polskim systemie prawnym przedawnienie chroni dłużników przed nieskończoną niepewnością, ale jednocześnie może pozbawić wierzycieli możliwości odzyskania należności. Znajomość terminów przedawnienia jest kluczowa zarówno dla konsumentów, jak i przedsiębiorców – może zadecydować o sukcesie lub porażce w egzekwowaniu roszczeń danego rodzaju. Dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej trzy lata to standardowy termin przedawnienia, który należy uwzględnić przy analizie każdej sprawy.

Najważniejsze informacje

• Standardowy termin przedawnienia roszczeń wynosi 6 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe i związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata; dla roszczeń związanych z działalności gospodarczej trzy lata to ustawowy termin przedawnienia, liczony zazwyczaj od dnia wymagalności roszczenia.
• Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia wymagalności roszczenia, a kończy się ostatniego dnia roku kalendarzowego (dla terminów dłuższych niż 2 lata)
• Roszczenia przeciwko konsumentom po upływie terminu przedawnienia nie mogą być dochodzone, a sąd z urzędu bada przedawnienie
• Bieg przedawnienia może zostać przerwany przez czynności sądowe, mediację lub uznanie roszczenia przez dłużnika
• Terminy przedawnienia nie mogą być zmieniane przez strony umowy – są określone ustawowo

Jeśli chcesz skorzystać z profesjonalnej pomocy w tym zakresie, wypełnij formularz kontaktowy – wspólnie znajdziemy najlepsze rozwiązania dla Twojej firmy i pomożemy zabezpieczyć Cię przed ryzykiem prawnym i podatkowym.

Czym jest przedawnienie roszczeń

Przedawnienie to instytucja prawna, która po upływie określonego czasu uniemożliwia przymusowe dochodzenie roszczeń przed sądem lub innym organem. Oznacza to, że wierzyciel traci możliwość skutecznej egzekucji swojego roszczenia, choć samo zobowiązanie nadal istnieje.

Kluczowe jest zrozumienie, że przedawnienie nie oznacza wygaśnięcia zobowiązania. Dług nie znika – po prostu nie można go już wymusić na drodze sądowej. Po upływie terminu przedawnienia, nawet jeśli roszczenie spełnia wszystkie wymogi co do treści roszczenia, nie może być skutecznie dochodzone przymusowo. Jeśli dłużnik zdecyduje się dobrowolnie spełnić świadczenie po upływie terminu przedawnienia, taka płatność będzie ważna i nie będzie można żądać jej zwrotu.

Głównym celem przedawnienia jest stabilizacja stosunków prawnych i ochrona dłużników przed długotrwałą niepewnością. Upływem terminu przedawnienia wierzyciel traci możliwość egzekwowania roszczenia na drodze sądowej. Dzięki tej instytucji osoby i firmy mogą planować swoją przyszłość finansową, wiedząc, że po określonym czasie nie będą już zagrożone roszczeniami z przeszłości.

Przedawnieniu podlegają wyłącznie roszczenia majątkowe – te, które można wycenić w pieniądzu. Roszczenia niemajątkowe, jak na przykład ustalenie ojcostwa czy ochrona dóbr osobistych, nie ulegają przedawnieniu.

Podstawowe terminy przedawnienia zgodnie z art. 118 Kodeksu cywilnego

Polski Kodeks cywilny ustala jasne ramy czasowe dla egzekwowania roszczeń danego rodzaju. Zrozumienie tych terminów jest fundamentalne dla każdego, kto chce skutecznie chronić swoje prawa.

Zasadniczy termin przedawnienia wynosi sześć lat i dotyczy większości roszczeń majątkowych. Ten termin przedawnienia obejmuje między innymi:

• Roszczenia z umów kupna-sprzedaży między osobami fizycznymi
• Roszczenia odszkodowawcze z tytułu szkód wyrządzonych czynem niedozwolonym
• Roszczenia z umów zlecenia, pożyczki czy najmu mieszkań

Termin ten odnosi się również do roszczeń objętych umową, które powstały w wyniku zawarcia umowy cywilnoprawnej.

Skrócony termin trzech lat stosuje się w dwóch kluczowych przypadkach:

Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Oznacza to, że roszczenie przysługuje wierzycielowi od momentu, gdy staje się ono wymagalne.

Świadczenia okresowe

Roszczenia o świadczenia okresowe, czyli te powtarzające się regularnie, przedawniają się w ciągu trzech lat. Termin przedawnienia świadczeń okresowych wynosi trzy lata, niezależnie od tego, czy wynikają one z umowy najmu, dzierżawy czy innych roszczeń związanych z działalnością gospodarczą. Dotyczy to:

• Czynszu za najem lokali (klasyczne świadczenie okresowe)
• Odsetek od kredytów i pożyczek
• Opłat za media (gaz, prąd, woda)
• Alimentów i rent
• Wynagrodzeń za pracę

Do świadczeń okresowych zalicza się także inne roszczenia związane z regularnymi płatnościami, w tym roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej

Wszystkie roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej między przedsiębiorcami również podlegają trzemleniemu terminowi. Termin ten dotyczy także roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, niezależnie od tego, czy przysługują jednemu przedsiębiorcy czy kilku podmiotom. Obejmuje to:

• Faktury za towary i usługi między firmami
• Roszczenia z umów handlowych B2B
• Należności z tytułu dostaw i wykonanych usług
• Odszkodowania w relacjach biznesowych

Przykład praktyczny: Jeśli Twoja firma wystawiła fakturę 15 marca 2021 roku z terminem płatności 30 dni, to wymagalność roszczenia nastąpiła 14 kwietnia 2021 roku. Bieg przedawnienia rozpoczął się 15 kwietnia 2021 roku, a koniec terminu przedawnienia przypada na 31 grudnia 2024 roku. Bieg terminu rozpoczyna się od dnia wymagalności roszczenia.

Dodatkowo, czas trwania postępowania pojednawczego (np. mediacji lub próby ugodowej) może wpłynąć na zawieszenie biegu terminu przedawnienia w przypadku roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Szczególne terminy przedawnienia

Oprócz podstawowych terminów, polskie prawo przewiduje wiele szczególnych przypadków z odmiennymi okresami przedawnienia, dostosowanymi do specyfiki konkretnych roszczeń.

Najkrótsze terminy przedawnienia obejmują sytuacje, gdzie szybka reakcja jest kluczowa dla ustalenia faktów. Przykładowo, roszczenia z tytułu rękojmi za wady rzeczy muszą być zgłoszone w ciągu sześciu miesięcy, ponieważ później trudno jest udowodnić, czy wada istniała już w momencie sprzedaży.

Dla skutecznego dochodzenia roszczeń z najmu kluczowe jest określenie chwili dochodzenia roszczenia, ponieważ od tego momentu liczony jest termin przedawnienia. Roszczenia najemcy mogą dotyczyć zarówno zwrotu nakładów, jak i naprawienia szkody powstałej w wyniku użytkowania rzeczy przez wynajmującego.

Dłuższe terminy stosuje się tam, gdzie ustalenie odpowiedzialności wymaga więcej czasu lub gdzie społeczna potrzeba egzekucji jest szczególnie silna, jak w przypadku roszczeń o zwrot nienależnego świadczenia.

Czytaj więcej: Odpowiedzialność członka zarządu ile lat – przewodnik po okresach i terminach

Przedawnienie roszczeń przeciwko konsumentom i przedsiębiorcom

Ochrona konsumentów

Od 9 lipca 2018 roku polskie prawo wprowadza szczególną ochronę konsumentów w zakresie przedawnienia. Konsument to osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Automatyczne badanie przedawnienia przez sądy

Największą zmianą jest obowiązek sądu do badania przedawnienia z urzędu w przypadku roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Oznacza to, że nawet jeśli konsument nie podniesie zarzutu przedawnienia, sąd musi sprawdzić, czy roszczenie nie jest przedawnione.

Wyjątki od automatycznego badania

Sąd może nie uwzględnić przedawnienia, jeśli:

• Rozważeniu interesów stron przemawia za tym szczególne względy słuszności
• Konsument znajduje się w trudnej sytuacji życiowej
• Przedsiębiorca świadomie opóźniał dochodzenie roszczenia

Praktyczne skutki dla zadłużonych konsumentów

Ta zmiana prawna oznacza realną ochronę dla konsumentów, którzy często nie mają świadomości prawnej koniecznej do podnoszenia zarzutów procesowych. W praktyce wiele spraw egzekucyjnych przeciwko konsumentom kończy się umorzeniem z powodu przedawnienia.

Roszczenia związane z działalnością gospodarczą

W relacjach między przedsiębiorcami obowiązują surowsze zasady. Przedsiębiorca, jako profesjonalny uczestnik obrotu, musi sam zadbać o swoje interesy prawne.

Definicja przedsiębiorcy i działalnością gospodarczą

Przedsiębiorca to osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą.

Wszystkie roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej podlegają trzemleniemu terminowi przedawnienia. Dotyczy to zarówno roszczeń między przedsiębiorcami, jak i roszczeń przedsiębiorców przeciwko konsumentom.

Konieczność podniesienia zarzutu

W sporach między przedsiębiorcami lub gdy przedsiębiorca pozwany jest przez konsumenta, sąd nie bada przedawnienia z urzędu. Dłużnik musi sam podnieść zarzut przedawnienia – jeśli tego nie zrobi, sąd wyda wyrok niezależnie od upływu terminu.

Bieg terminu przedawnienia

Rozpoczęcie biegu przedawnienia

Fundamentalną zasadą jest, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia wymagalności roszczenia. Wymagalność oznacza moment, w którym wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od dłużnika.

Standardowe przypadki wymagalności

W większości umów wymagalność roszczenia zależy od postanowień umownych:

• Umowa określa konkretną datę płatności – roszczenie staje się wymagalne w tym dniu
• Umowa przewiduje termin płatności (np. 30 dni od dostawy) – wymagalność następuje po upływie tego terminu
• Brak określenia terminu – świadczenie jest wymagalne natychmiast

Przypadki specjalne

Gdy wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg przedawnienia rozpoczyna się dopiero od dnia, gdy uprawniony dowiedział się o okolicznościach uzasadniających podjęcie tej czynności, nie później jednak niż z upływem dwudziestu lat od powstania roszczenia.

Roszczenia o zaniechanie

W przypadku roszczeń o zaniechanie określonej czynności, bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia naruszenia – czyli od momentu, gdy zobowiązany wykonał czynność, której miał się powstrzymać.

Zakończenie terminu przedawnienia

Dla terminów przedawnienia dłuższych niż dwa lata stosuje się szczególną zasadę: koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, w którym upłynąłby obliczony termin.

Przykłady praktycznych obliczeń:

1. Roszczenie wymagalne 15 czerwca 2020 r. (termin 6 lat)
   • Bieg przedawnienia: 16 czerwca 2020 r.
   • Koniec przedawnienia: 31 grudnia 2026 r.
2. Roszczenie wymagalne 20 listopada 2021 r. (termin 3 lata)
   • Bieg przedawnienia: 21 listopada 2021 r.
   • Koniec przedawnienia: 31 grudnia 2024 r.
3. Roszczenie wymagalne 10 marca 2023 r. (termin 6 miesięcy)
   • Bieg przedawnienia: 11 marca 2023 r.
   • Koniec przedawnienia: 10 września 2023 r. (termin krótszy niż 2 lata – bez przesunięcia na koniec roku)

Zawieszenie biegu przedawnienia

Zawieszenie oznacza, że bieg przedawnienia roszczeń tymczasowo się zatrzymuje, a po ustaniu przyczyny zawieszenia jest kontynuowany od momentu, w którym został przerwany.

Ochrona osób bez pełnej zdolności do czynności prawnych

Bieg przedawnienia rozpoczęty ulega zawieszeniu między osobami pozostającymi w związku małżeńskim oraz między rodzicami a dziećmi w czasie trwania władzy rodzicielskiej. Ta ochrona ma na celu zapobieganie sytuacjom, gdzie silniejsza strona mogłaby wykorzystać swoją pozycję. Czas trwania małżeństwa oraz czas trwania władzy rodzicielskiej wpływa na zawieszenie biegu przedawnienia.

Podobnie roszczenia przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – nie przedawniają się w czasie trwania władzy rodzicielskiej, a także roszczenia małżonków przeciwko drugiemu małżonkowi w czasie trwania małżeństwa.

Reguła dwuletnia

W przypadku osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych, jeśli do dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego pozostało mniej niż dwa lata do upływu terminu przedawnienia, przedawnienie następuje nie wcześniej niż z upływem dwóch lat od tego dnia. Bieg przedawnienia rozpoczyna się dopiero po ustania przyczyny ustanowienia przedstawiciela ustawowego.

Zawieszenie z powodu obiektywnych przeszkód

Bieg przedawnienia zawiesza się również w przypadkach, gdy uprawniony z powodu siły wyższej nie mógł dochodzić swojego roszczenia w najwcześniej możliwym terminie. Siła wyższa to zdarzenia niezależne od woli stron, których nie można było przewidzieć ani im zapobiec. Z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić roszczenia, a czas trwania przeszkody wpływa na długość zawieszenia biegu przedawnienia. Siły wyższej uprawniony nie może skutecznie dochodzić roszczenia aż do momentu, gdy ustała przyczyna uniemożliwiająca podjęcie działań.

Zawieszenie podczas postępowań alternatywnych

Ważnym przypadkiem zawieszenia jest czas trwania mediacji lub innego postępowania pojednawczego. Jeśli strony podjęły próbę ugodowego rozwiązania sporu, bieg przedawnienia ulega zawieszeniu na czas trwania tych działań.

Przerwanie biegu przedawnienia

Przerwanie ma zdecydowanie silniejszy skutek niż zawieszenie – powoduje, że dotychczasowy bieg przedawnienia traci znaczenie, a po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie nowy, pełny termin.

Czynności sądowe jako przyczyna przerwania

Najczęstszą przyczyną przerwania jest podjęcie przez wierzyciela czynności zmierzającej do dochodzenia roszczenia przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju:

• Wniesienie pozwu do sądu powszechnego
• Złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji komorniczej
• Złożenie wniosku o zabezpieczenia roszczenia
• Występowanie w charakterze wierzyciela w postępowaniu upadłościowym

Przerwanie biegu przedawnienia może nastąpić także w wyniku dokonania czynności prawnej mającej na celu dochodzenie roszczenia.

Uznanie roszczenia przez dłużnika

Drugie główne źródło przerwania to uznanie roszczenia przez dłużnika. Może to nastąpić przez:

• Wyraźne oświadczenie o uznaniu długu
• Zapłatę części należności (co oznacza dorozumiane uznanie całości)
• Wystąpienie z propozycją rozłożenia długu na raty
• Złożenie pisma procesowego, w którym dłużnik nie kwestionuje istnienia zobowiązania

Mediacja i postępowanie przed sądem polubownym

Bieg przedawnienia przerywa również wniesienie sprawy do mediacji lub przed sąd polubowny. Ważne jest jednak, aby te postępowania były prowadzone zgodnie z prawem i w dobrej wierze.

Bieg przedawnienia może zostać przerwany także w wyniku podjęcia próby ugodowej przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw.

Przerwanie biegu przedawnienia może nastąpić również w wyniku orzeczenia sądu polubownego lub ugody zawartej przed tym sądem.

Praktyczny przykład przerwania

Załóżmy, że faktura stała się wymagalna 1 stycznia 2021 roku. Przedawnienie miało nastąpić 31 grudnia 2024 roku. Jeśli 15 czerwca 2023 roku wierzyciel złożył pozew, a następnie z różnych przyczyn wycofał sprawę 30 września 2023 roku, to nowy termin przedawnienia zacznie biec od 1 października 2023 roku i upłynie 30 września 2026 roku (po trzech latach).

Przerwanie biegu przedawnienia może być także skutkiem działań innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju.

Przedawnienie roszczeń stwierdzonych orzeczeniem sądu

Prawomocne orzeczenie sądu znacząco wpływa na przedawnienie, wprowadzając nowe ramy czasowe dla egzekucji wyroku.

Sześcioletni termin podstawowy

Roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub ugodą zawartą przed sądem przedawniają się z upływem sześciu lat od dnia, w którym orzeczenie stało się wykonalne. Ten wydłużony termin ma na celu umożliwienie skutecznej egzekucji wyroków sądowych.

Świadczenia okresowe w orzeczeniach

Jeśli roszczenie obejmuje świadczenia okresowe (jak alimenty czy renty), stosuje się zasadę mieszaną:

• Tytuł do świadczeń przyszłych przedawnia się po sześciu latach
• Poszczególne raty przedawniają się po trzech latach od dnia wymagalności każdej raty

W niektórych przypadkach termin przedawnienia jest krótszy, zwłaszcza gdy roszczenie zostało stwierdzone orzeczeniem sądu polubownego.

Równorzędne traktowanie ugód sądowych

Ugody zawarte przed sądem lub sądem polubownym mają taką samą moc jak prawomocne orzeczenia sądowe. Oznacza to, że roszczenia objęte umową ugodową również podlegają sześcioleniemu terminowi przedawnienia. Orzeczenia sądu polubownego mają taką samą moc jak orzeczenia sądu powszechnego w zakresie przedawnienia.

Skutki upływu terminu przedawnienia

Upływ terminu przedawnienia roszczenia ma konkretne i daleko idące konsekwencje prawne, które każdy uczestnik obrotu prawnego powinien znać.

Brak możliwości przymusowego dochodzenia

Po upływie terminu przedawnienia wierzyciel traci możliwość skutecznego dochodzenia roszczenia na drodze sądowej lub egzekucyjnej. Po upływu terminu przedawnienia roszczenia sąd nie może już orzekać o jego zasadności. Sąd, który stwierdzi przedawnienie roszczenia, musi oddalić powództwo.

Umorzenie egzekucji

Jeśli egzekucja komornicza została wszczęta po upływie terminu przedawnienia, podlega umorzeniu. Komornik, który dowiedział się o przedawnieniu, ma obowiązek umorzyć postępowanie.

Dobrowolne spełnienie świadczenia

Kluczową zasadą jest to, że dłużnik może dobrowolnie spełnić świadczenie nawet po upływie terminu przedawnienia. Taka płatność jest ważna i skuteczna – dłużnik nie może żądać jej zwrotu, powołując się na przedawnienie.

Ochrona przed zrzeczeniem się zarzutu

Prawo chroni dłużników przed przedwczesnym zrzeczeniem się ochrony. Zgodnie z treścią roszczenia, zrzeczenie się przez dłużnika zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Wpływ na postępowania w toku

Jeśli w czasie trwania postępowania sądowego lub egzekucyjnego upłynie termin przedawnienia, może to wpłynąć na dalszy przebieg sprawy:

• W postępowaniach przeciwko konsumentom sąd z urzędu zbada przedawnienie
• W pozostałych przypadkach dłużnik musi podnieść zarzut przedawnienia
• Wszelkich roszczeń objętych wnioskiem o egzekucję nie można dalej egzekwować po stwierdzeniu przedawnienia

Nie przegap wartościowych informacji – zapisz się już teraz i zyskaj przewagę w zarządzaniu swoimi finansami i zobowiązaniami prawnymi!

Często zadawane pytania

Czy mogę przedłużyć termin przedawnienia umową?

Nie, terminy przedawnienia są określone ustawowo i nie mogą być zmieniane przez strony umowy zgodnie z art. 119 Kodeksu cywilnego. Każda klauzula umowna próbująca wydłużyć lub skrócić termin przedawnienia jest nieważna. Ta zasada ma na celu ochronę stabilności obrotu prawnego i zapobiega nadużyciom w stosunkach umownych. Terminy przedawnienia dotyczą także roszczeń objętych umową, niezależnie od jej treści.

Co się stanie jeśli zapłacę dług po upływie terminu przedawnienia?

Płatność będzie ważna i skuteczna – nie będzie można żądać zwrotu pieniędzy, ponieważ zobowiązanie nadal istnieje, tylko nie można go dochodzić przymusowo. Po dokonaniu płatności dłużnik nie może zmienić zdania i żądać zwrotu, powołując się na to, że roszczenie było przedawnione.

Czy przedawnienie dotyczy wszystkich rodzajów roszczeń?

Nie, przedawnieniu podlegają tylko roszczenia majątkowe. Roszczenia niemajątkowe (np. ustalenie ojcostwa, ochrona dóbr osobistych, ustalenie nieważności umowy) nie ulegają przedawnieniu. Dodatkowo niektóre roszczenia majątkowe są wyłączone z przedawnienia, jak roszczenia o ustalenie prawa własności.

Kiedy sąd musi z urzędu sprawdzić przedawnienie?

Sąd z urzędu bada przedawnienie tylko w przypadku roszczeń przeciwko konsumentom od 9 lipca 2018 roku. W pozostałych przypadkach (spory między przedsiębiorcami, roszczenia konsumentów przeciwko przedsiębiorcom) dłużnik musi sam podnieść zarzut przedawnienia. Jeśli tego nie zrobi, sąd wyda wyrok bez względu na upływ terminu przedawnienia.

Czy umorzenie egzekucji komorniczej wpływa na przedawnienie?

Tak, umorzenie egzekucji komorniczej z powodu braku majątku dłużnika lub z innych przyczyn powoduje przerwanie biegu przedawnienia i rozpoczęcie nowego terminu przedawnienia od momentu umorzenia. Oznacza to, że wierzyciel może ponownie spróbować dochodzić roszczenia w przyszłości, jeśli sytuacja majątkowa dłużnika się poprawi.

Czy czas trwania postępowania pojednawczego wpływa na przedawnienie?

Tak, czas trwania postępowania pojednawczego (np. mediacji lub próby ugodowej) powoduje zawieszenie biegu terminu przedawnienia roszczeń. Oznacza to, że w okresie prowadzenia takich postępowań termin przedawnienia nie biegnie, a po ich zakończeniu biegnie dalej.