Ostatnia aktualizacja: 16.12.2025
Fundacja rodzinna
Od 2023 roku przedsiębiorcy rodzinni mogą korzystać z nowego narzędzia prawnego – fundacji rodzinnej. To rozwiązanie powstało z myślą o firmach budowanych przez pokolenia, które chcą zadbać o bezpieczeństwo zgromadzonego majątku oraz ciągłość działania biznesu. Już po kilkunastu miesiącach od wprowadzenia przepisów widać, że fundacja rodzinna sprawdza się szczególnie wtedy, gdy spadkobiercy nie są zainteresowani codziennym prowadzeniem firmy, ale zależy im na utrzymaniu jej wartości i trwałości.
Spis treści
Czym jest fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna to rozwiązanie, które umożliwia uporządkowanie spraw majątkowych i zapewnia ciągłość biznesu na pokolenia, bez konieczności angażowania spadkobierców w codzienne zarządzanie. Fundacja rodzinna musi mieć siedzibę w Polsce i działa jako samodzielny podmiot prawny – posiada osobowość prawną, co pozwala jej funkcjonować niezależnie, we własnym imieniu. Dzięki temu fundator może przekazać zarządzanie majątkiem fundacji, zachowując przy tym dochody, ale bez konieczności dalszego angażowania się w prowadzenie biznesu. Fundacja może również wypłacać środki członkom rodziny, zapewniając im finansowe wsparcie oraz wspierając różne pokolenia członków rodziny. Sukcesja i ochrona majątku mogą być realizowane w formie fundacji rodzinnej.
Fundacja rodzinna oddziela biznes od życia prywatnego – majątek trafia do fundacji, która realizuje cele fundatora i chroni wypracowane wartości. Majątek fundacji rodzinnej jest oddzielony od majątku prywatnego fundatora i służy zabezpieczeniu interesów członków rodziny. To narzędzie do trwałego zabezpieczenia firmy i rodziny. Fundacja rodzinna umożliwia ochronę firmy rodzinnej i jej sukcesję w formie fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna umożliwia fundatorowi wycofanie się z aktywnego prowadzenia biznesu, zapewniając jednocześnie stabilność majątku. Do fundacji mogą być przekazywane różne składniki majątku, takie jak nieruchomości, udziały czy inne aktywa.
Założenie fundacji rodzinnej
Założenie fundacji rodzinnej to proces, który wymaga przemyślanej strategii i odpowiedniego przygotowania. Aby założyć fundację rodzinną, fundator musi sporządzić akt założycielski, w którym określi cel fundacji, zasady jej funkcjonowania oraz sposób zarządzania majątkiem. Fundacja rodzinna, jako osoba prawna, powstaje z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Minimalna wartość majątku, który należy wnieść przy utworzeniu fundacji rodzinnej, wynosi 100 000 zł. Wniesienie majątku do fundacji rodzinnej nie podlega podatkowi dochodowemu ani podatkowi od czynności cywilnoprawnych, co czyni to rozwiązanie atrakcyjnym pod względem podatkowym. Fundacja rodzinna powoływana jest w celu zarządzania majątkiem i spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów, zgodnie z wolą fundatora i w interesie beneficjentów.
Kto może zostać fundatorem?
Fundatorem fundacji rodzinnej może być osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, czyli może swobodnie dysponować swoim majątkiem. W przypadku fundacji założonej aktem założycielskim, możliwe jest, aby fundatorami byli również kilkuosobowi założyciele. Natomiast jeśli fundacja jest ustanawiana w testamencie, fundator może być tylko jeden.
Kto może zostać beneficjentem?
Beneficjentem fundacji rodzinnej może zostać zarówno osoba fizyczna, jak i organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. Choć najczęściej beneficjentami fundacji są osoby z najbliższej rodziny fundatora, takie jak małżonek, dzieci czy rodzice, nic nie stoi na przeszkodzie, by wskazać także inne osoby lub organizacje, które będą czerpały korzyści z fundacji.
Kto kieruje fundacją rodzinną
Fundacją rodzinną zarządza wyznaczony zarząd, który jest odpowiedzialny za jej codzienne funkcjonowanie. Możliwe jest również powołanie rady nadzorczej, która będzie kontrolować działania fundacji. Fundator może także ustanowić zgromadzenie beneficjentów, które zbiera się w wyznaczonych sytuacjach, takich jak zatwierdzenie sprawozdań finansowych lub uzupełnianie składu organów fundacji. Takie rozwiązanie zapewnia rodzinie realny wpływ na decyzje dotyczące funkcjonowania fundacji przez długie lata.
Działalność gospodarcza w fundacji rodzinnej
Fundacje rodzinne zazwyczaj nie mogą wykonywać działalności gospodarczej, aby chronić majątek wniesiony do fundacji. Ustawa przewiduje jednak wyjątki – fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą wyłącznie w zakresie określonym ustawą. Działalność fundacji rodzinnej obejmuje m.in. czynności związane z działalnością fundacji, takie jak najem, dzierżawa czy inwestycje, a także inne działania wskazane w przepisach.
Do wyjątków należą:
- Zbywanie mienia, które nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia, oraz udostępnianie mienia, z wyłączeniem działalności spekulacyjnej.
- Wynajem, dzierżawa lub udostępnianie posiadanych składników majątku, w tym nieruchomości, udziałów czy innych aktywów. Nieruchomości oddane w najem lub dzierżawę mogą podlegać opodatkowaniu w podobnym charakterze jak inne formy działalności gospodarczej.
- Przystępowanie do spółek handlowych i funduszy inwestycyjnych mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą, a także do innych podmiotów o podobnym charakterze, w celu realizacji celów majątkowych fundacji.
- Nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych oraz praw o podobnym charakterze (papierów wartościowych instrumentów pochodnych), a także inwestowanie w funduszach inwestycyjnych.
- Udzielanie wybranym podmiotom pożyczek jako dopuszczalna działalność inwestycyjna wspierająca zarządzanie majątkiem fundacji.
- Przeprowadzanie transakcji zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej, w tym celu dokonywania płatności związanych z wypłatą świadczeń beneficjentom lub prowadzeniem działalności rolniczej.
- Prowadzenie działalności w zakresie gospodarki leśnej, z zastrzeżeniem ograniczeń dotyczących działalności spekulacyjnej.
- Przekazanie zorganizowanej części przedsiębiorstwa do fundacji rodzinnej podlega opodatkowaniu i nie korzysta ze zwolnienia podatkowego – jest to wyjątek od ogólnych zasad.
- Niektóre działania mogą być realizowane na innej podstawie prawnej niż ogólne zasady działalności gospodarczej, zgodnie z przepisami szczególnymi.
Fundacja rodzinna może współpracować z podmiotami mającymi swoją siedzibę zarówno w kraju, jak i za granicą. Zakres działalności fundacji rodzinnej oraz związanych z działalnością fundacji czynności jest ściśle określony przepisami prawa, a wszelkie działania wykraczające poza te ramy są niedozwolone.
Opodatkowanie fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna jest podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) od momentu wpisu do rejestru, jednak korzysta ze zwolnienia podmiotowego z CIT (art. 6 ust. 1 pkt 25 ustawy o CIT). Obowiązek zapłaty 15% CIT powstaje w szczególności przy przekazaniu świadczeń na rzecz beneficjenta (art. 24q ust. 1 CIT).
Dochody fundatora oraz beneficjentów z tytułu świadczeń z fundacji rodzinnej podlegają szczególnemu reżimowi opodatkowania PIT: beneficjenci z tzw. „grupy zero” (małżonek, dzieci, rodzice, rodzeństwo fundatora) korzystają ze zwolnienia z PIT (art. 21 ust. 1 pkt 157 PIT), a pozostali beneficjenci płacą zryczałtowany PIT 15%.
Świadczenia na rzecz beneficjenta oraz przekazanie rzeczy beneficjenta podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Obowiązek zapłaty podatku dochodowego powstaje w momencie przekazania świadczeń na rzecz beneficjenta lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Wysokość podatku zależy od stopnia pokrewieństwa beneficjenta z fundatorem. Osoby bliskie fundatorowi (np. małżonek, dzieci, rodzice) są zwolnione z tego podatku, natomiast dla innych osób stawka wynosi 15%.
Warto również zaznaczyć, że tylko część świadczenia lub mienia, które trafi do fundatora lub jego bliskich, jest zwolniona z podatku. Dotyczy to proporcji odpowiadającej ich udziałowi w majątku fundacji.
Opodatkowanie fundacji rodzinnej w zakresie CIT, PIT i VAT zależy od źródła przychodów oraz statusu beneficjentów. Co do zasady, fundacja rodzinna jest zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych na etapie osiągania dochodów, a obowiązek podatkowy w CIT powstaje dopiero w momencie przekazania świadczeń na rzecz beneficjentów (lub prowadzenia działalności wykraczającej poza katalog dozwolony).
Opodatkowanie działalności wykraczającej poza dozwolony zakres – 25% CIT
Jeżeli fundacja rodzinna prowadzi działalność gospodarczą wykraczającą poza zakres dozwolony w art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej, dochód uzyskany z takiej działalności podlega opodatkowaniu podatkiem CIT według stawki 25%.
Podatek ten jest liczony od dochodu, a nie od przychodu, przy zastosowaniu ogólnych zasad ustalania podstawy opodatkowania, w tym z uwzględnieniem kosztów uzyskania przychodów. Oznacza to, że fundacja może rozliczać koszty związane z tą działalnością na zasadach analogicznych jak inni podatnicy CIT.
Jednocześnie, w odniesieniu do dochodów osiąganych z działalności niedozwolonej, fundacja rodzinna traci prawo do korzystania ze zwolnień i preferencji podatkowych przewidzianych w art. 17–18f ustawy o CIT. Dochód ten jest zatem opodatkowany w sposób pełny, bez możliwości zastosowania ulg czy zwolnień.
W praktyce stawka 25% pełni funkcję sankcyjną i ma zniechęcać do wykorzystywania fundacji rodzinnej do prowadzenia działalności operacyjnej poza ustawowo określonym zakresem.
Zwolnienie od podatku dochodowego od osób prawnych
Fundacje rodzinne korzystają z podmiotowego zwolnienia z podatku dochodowego od osób prawnych. Podstawą prawną tego zwolnienia jest ustawa o fundacji rodzinnej. Zwolnienie fundacji rodzinnej dotyczy dochodów osiąganych w ramach działalności określonej ustawą, co pozwala na korzystne inwestowanie środków bez natychmiastowych obciążeń podatkowych. Szczegółowe zasady zwolnienia określają ustawy o fundacji rodzinnej. Oznacza to, że fundacja nie płaci podatku dochodowego od majątku, który nabywa, ani od dochodów, które uzyskuje z działalności dozwolonej przez ustawę o fundacji rodzinnej. Przykładem może być majątek przekazany fundacji przez fundatora lub dochody z wynajmu nieruchomości posiadanych przez fundację.
Opodatkowanie świadczeń na rzecz beneficjentów i fundatora
Choć fundacje rodzinne cieszą się zwolnieniem z podatku dochodowego od osób prawnych, nie dotyczy to wszystkich przypadków. Fundacja rodzinna musi zapłacić podatek dochodowy od świadczeń, które przekazuje na rzecz beneficjentów lub fundatora. Wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów i fundatora podlegają opodatkowaniu według określonej stawki. Podatek wynosi 15% wartości przekazanych świadczeń lub mienia.
Fundacje prowadzące działalność gospodarczą
W przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej, która prowadzi działalność gospodarczą wykraczającą poza zakres określony ustawą, nie przysługuje jej zwolnienie podatkowe.
Warto pamiętać, że fundacje rodzinne, które prowadzą działalność gospodarczą poza tym, co jest dozwolone przez ustawę o fundacji rodzinnej, nie korzystają z powyższego zwolnienia podatkowego. W takim przypadku fundacja może zostać obciążona dodatkowymi obowiązkami podatkowymi.
Fundacja rodzinna a prawo spadkowe – co warto wiedzieć?
Po śmierci fundatora jego prawa i obowiązki nie podlegają automatycznemu dziedziczeniu. Jednym z podstawowych założeń fundacji rodzinnej jest ochrona majątku przed rozdrobnieniem oraz zapewnienie ciągłości zarządzania zgodnie z wolą fundatora, a nie według zasad dziedziczenia ustawowego. Przejście kompetencji fundatora następuje na podstawie postanowień statutu, a nie z mocy prawa spadkowego.
Brak automatycznego dziedziczenia praw fundatora
Prawa i obowiązki fundatora, takie jak wpływ na skład organów fundacji czy decyzje dotyczące świadczeń dla beneficjentów, nie przechodzą na spadkobierców z mocy prawa. Po śmierci fundatora wygasają one, o ile statut nie przewiduje innego mechanizmu ich wykonywania. Właśnie dlatego prawidłowe ukształtowanie statutu na wypadek śmierci fundatora ma kluczowe znaczenie dla stabilności fundacji i ciągłości jej funkcjonowania.
Statut jako centralny instrument sukcesji
To statut fundacji rodzinnej decyduje o tym:
– kto przejmuje kompetencje fundatora po jego śmierci,
– jakie uprawnienia mają organy fundacji (zarząd, rada nadzorcza),
– czy i w jakim zakresie beneficjenci uzyskują wpływ na funkcjonowanie fundacji,
– w jaki sposób realizowane są wypłaty i inne świadczenia.
Sukcesja w fundacji rodzinnej ma zatem charakter zaplanowanego przekazania kompetencji, a nie klasycznego dziedziczenia.
Majątek fundacji a majątek prywatny fundatora
Mienie wniesione do fundacji rodzinnej zostaje wyłączone z masy spadkowej i nie podlega dziedziczeniu na zasadach ogólnych. Fundacja rodzinna może jednak sama zostać spadkobiercą fundatora, jeżeli została ustanowiona przed jego śmiercią albo powołana w testamencie oraz wpisana do rejestru.
Oznacza to, że fundacja funkcjonuje obok prawa spadkowego, ale nie jest od niego całkowicie oderwana.
Zachowek a fundacja rodzinna
Utworzenie fundacji rodzinnej nie wyłącza prawa do zachowku. Osoby uprawnione do zachowku, takie jak dzieci, małżonek czy – w określonych przypadkach – rodzice, mogą dochodzić swoich roszczeń również z majątku fundacji rodzinnej, jeżeli nie otrzymały należnych im świadczeń.
Ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje jednak mechanizmy pozwalające na:
– zrzeczenie się zachowku,
– rozłożenie zachowku na raty,
– odroczenie terminu jego płatności,
– obniżenie wysokości zachowku.
Dodatkowo fundusz założycielski wniesiony do fundacji ponad dziesięć lat przed otwarciem spadku co do zasady nie jest uwzględniany przy obliczaniu zachowku, a świadczenia otrzymane przez uprawnionych od fundacji mogą obniżać jego wartość.
Ochrona przed rozdrobnieniem majątku
Jednym z głównych celów fundacji rodzinnej jest utrzymanie majątku w jednym, stabilnym podmiocie i zapobieganie jego podziałowi pomiędzy wielu spadkobierców. Fundacja realizuje ten cel poprzez przekazywanie świadczeń beneficjentom zgodnie z zasadami określonymi w statucie, a nie według reguł dziedziczenia ustawowego.
Rozwiązanie fundacji a skutki podatkowe
W przypadku rozwiązania fundacji rodzinnej przekazanie majątku beneficjentom nie podlega podatkowi od spadków i darowizn. Rozliczenie podatkowe następuje co do zasady na poziomie fundacji rodzinnej, zgodnie z przepisami ustawy o CIT, w szczególności poprzez opodatkowanie wartości mienia przekazywanego beneficjentom. Ewentualne konsekwencje podatkowe po stronie beneficjentów zależą od ich statusu oraz relacji z fundatorem i są regulowane odrębnymi przepisami podatkowymi.
Odpowiedzialność fundacji rodzinnej za zobowiązania fundatora
Fundacja rodzinna odpowiada za zobowiązania fundatora powstałe przed jej ustanowieniem w sposób solidarny z fundatorem, w tym za zobowiązania alimentacyjne (art. 8 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej). Za zobowiązania alimentacyjne powstałe po ustanowieniu fundacji rodzinna odpowiada subsydiarnie, czyli tylko po bezskutecznej egzekucji z majątku fundatora (art. 8 ust. 2). Za inne zobowiązania fundatora powstałe po ustanowieniu fundacji rodzinnej fundacja nie odpowiada.
Odpowiedzialność fundacji jest ograniczona do wartości mienia wniesionego przez fundatora (art. 9), przeliczonej na ceny obowiązujące w chwili zaspokojenia wierzyciela. Jeśli na przykład fundator przekazał nieruchomość o wartości 500 000 zł, fundacja odpowiada maksymalnie w wysokości aktualnej wartości tej nieruchomości w momencie egzekucji, niezależnie od zmian jej wartości rynkowej.
Egzekucja z majątku fundacji nie jest możliwa bez wyczerpania bezskutecznych prób egzekucji z majątku samego fundatora. Wierzyciel najpierw musi podjąć kroki zmierzające do zaspokojenia roszczenia z majątku fundatora, a sąd może nadać tytułowi egzekucyjnemu klauzulę wykonalności wobec fundacji dopiero wtedy, gdy egzekucja okaże się bezskuteczna lub gdy od początku wiadomo, że nie przyniesie efektów.
W przypadku zobowiązań alimentacyjnych fundacji przysługuje priorytet zadośćuczynienia – musi ona w pierwszej kolejności zaspokoić roszczenia osób uprawnionych do alimentów (zarówno powstałe przed, jak i po założeniu fundacji, w zakresie odpowiedzialności subsydiarnej). Jednocześnie fundacja nie może narażać na uszczerbek swoich beneficjentów, którzy sami mogą być uprawnieni do świadczeń alimentacyjnych od fundatora, co wymaga zrównoważenia interesów wierzycieli alimentacyjnych i beneficjentów fundacji.
Ład rodzinny – jak pomóc w zarządzaniu firmą i majątkiem?
Ład rodzinny to system, który wspiera podejmowanie decyzji i poprawia komunikację w rodzinie, co ma kluczowe znaczenie w zarządzaniu firmą i majątkiem rodzinnym. Wprowadzenie ładu rodzinnego pomaga uniknąć konfliktów i zapewnia harmonijną współpracę pomiędzy rodziną, firmą i fundacją. Najważniejszym dokumentem kończącym ten proces jest statut fundacji rodzinnej, który powinien być dopasowany do potrzeb rodziny biznesowej, uwzględniając interesy fundatora, beneficjentów oraz innych osób związanych z fundacją. Taki statut stanowi fundament dla skutecznego, wielopokoleniowego zarządzania majątkiem rodzinnym i firmą.
Zmiany w 2025 r.
W 2025 roku rząd zapowiadał powrót do projektu zmian podatkowych dotyczących fundacji rodzinnych, który był procedowany w 2024 r. i zakładał m.in. uszczelnienie systemu, objęcie wypłat dla beneficjentów daniną solidarnościową oraz wprowadzenie obowiązków związanych z podatkiem od zagranicznych spółek kontrolowanych (CFC). Ostatecznie jednak projekt ten nie wszedł w życie – kluczowe zmiany zostały zablokowane na etapie legislacyjnym, w tym w wyniku weta Prezydenta pod koniec 2025 r. W konsekwencji fundacje rodzinne funkcjonują obecnie zasadniczo na zasadach obowiązujących w 2024 r., z uwzględnieniem bieżącej praktyki organów podatkowych i orzecznictwa sądów.
Korzyści z założenia fundacji rodzinnej
Założenie fundacji rodzinnej niesie ze sobą wiele korzyści, które docenią zarówno właściciele firm rodzinnych, jak i ich najbliżsi. Przede wszystkim fundacja rodzinna pozwala na skuteczne zabezpieczenie sukcesji przedsiębiorstwa, umożliwiając przekazanie majątku kolejnym pokoleniom bez ryzyka rozdrobnienia udziałów. Dzięki temu firma może zachować rodzinny charakter i stabilną pozycję na rynku, a także uniknąć przejęcia przez osoby trzecie. Fundacja rodzinna umożliwia również akumulację kapitału i profesjonalne zarządzanie majątkiem fundacji rodzinnej, co sprzyja długofalowemu rozwojowi firm rodzinnych. Dodatkowo, opodatkowanie fundacji rodzinnej jest korzystne – fundacja korzysta ze zwolnienia z podatku dochodowego od dochodów z działalności przewidzianej ustawą, a wypłata świadczeń na rzecz beneficjentów podlega opodatkowaniu według stawki 15%. To sprawia, że fundacja rodzinna jest efektywnym narzędziem ochrony majątku i realizacji świadczeń na rzecz beneficjentów.
Podsumowanie
Podsumowując, fundacja rodzinna to rozwiązanie, które pozwala firmom rodzinnym skutecznie zabezpieczyć przyszłość przedsiębiorstwa i majątku rodzinnego. Założenie fundacji rodzinnej wymaga odpowiedniego przygotowania, ale przynosi wymierne korzyści – od ochrony przed przejęciem przez osoby trzecie, przez zachowanie rodzinnego charakteru firmy, po korzystne opodatkowanie fundacji rodzinnej i wypłatę świadczeń na rzecz beneficjentów. Jeśli rozważasz założenie fundacji rodzinnej, warto skorzystać z pomocy eksperta, który pomoże przeprowadzić cały proces i doradzi, jak najlepiej wykorzystać potencjał tego rozwiązania dla firm rodzinnych.
Artykuł został przygotowany dla Strefa Nieruchomości – Magazyn Inwestora, swoją wersję wydania możesz zamówić tutaj.
Jeśli chcesz skonsultować swoją sytuację, wypełnij formularz:
Zarządzasz firmą z myślą o przyszłości?
Zapisz się na newsletter dla przedsiębiorców i inwestorów, którzy świadomie budują struktury właścicielskie, chronią majątek i planują sukcesję. Konkretne treści. Zero lania wody.
Dołącz do grona świadomych właścicieli:
