Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe – kto odpowiada?

Wyobraź sobie taką sytuację: prowadzisz dobrze prosperującą działalność. Zatrudniasz zespół, masz lojalnych klientów, rozwijasz firmę. Z pozoru – wszystko działa. Ale w tle narastają problemy z płynnością: opóźnione płatności od kontrahentów, zwiększające się koszty, napięty cash flow. A potem – decyzja urzędu skarbowego: zaległość podatkowa. Kwota, której nie jesteś w stanie uregulować natychmiast. Myślisz: „To moja odpowiedzialność, mój problem”. Okazuje się, że fiskus patrzy szerzej. Bo odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe nie musi ograniczać się tylko do Ciebie. Może dotknąć Twojego małżonka. Albo byłego małżonka. Czasem także osoby, które jedynie pomagały w prowadzeniu firmy – bez formalnego zatrudnienia. A nawet… członków zarządu spółki, jeśli nie dopełnili pewnych obowiązków. W tym artykule pokazuję, jak realnie działa mechanizm przerzucania odpowiedzialności za podatki na inne osoby – i co możesz zrobić, żeby się przed tym uchronić.

Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe podatnika – czyli od czego wszystko się zaczyna

Zasadniczo to podatnik odpowiada za swoje zobowiązania podatkowe – całym swoim majątkiem. Dotyczy to zarówno osób fizycznych, jak i prawnych. Jeśli jesteś przedsiębiorcą i prowadzisz działalność na własne nazwisko lub w ramach spółki, urząd skarbowy może egzekwować zaległości z całego Twojego majątku osobistego.

Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe małżonka

A jeśli pozostajesz w związku małżeńskim z ustawową wspólnością majątkową – fiskus może sięgnąć również po majątek wspólny. Co istotne: nie może wejść na majątek osobisty Twojego małżonka. To pozornie niewielka różnica, która w praktyce może zadecydować o utracie lub ochronie dużych wartości.

Były małżonek też może zapłacić – czyli rozwód nie kończy spraw z fiskusem

Jeśli zaległość podatkowa powstała w czasie trwania małżeństwa i wspólności majątkowej – były małżonek również może zostać pociągnięty do odpowiedzialności. Jednak tylko do wysokości swojego udziału w majątku wspólnym i tylko za należności główne – nie za odsetki czy koszty egzekucji naliczone po rozwodzie.

To oznacza, że sprawy podatkowe mogą być „żywe” jeszcze długo po zakończeniu związku małżeńskiego.

Intercyza – czy zawsze działa?

Wielu przedsiębiorców decyduje się na zawarcie intercyzy, czyli ustanowienie rozdzielności majątkowej, w celu ochrony małżonka przed ewentualnymi skutkami działalności gospodarczej. To słuszny krok – ale intercyza działa tylko na przyszłość.

Rozdzielność majątkowa nie ma wpływu na zobowiązania podatkowe, które powstały przed:

1. zawarciem intercyzy,
2. prawomocnym orzeczeniem sądu o zniesieniu wspólności majątkowej,
3. ubezwłasnowolnieniem małżonka, albo
4. orzeczeniem separacji.

Rozdzielność majątkowa nie chroni przed odpowiedzialnością za zobowiązania podatkowe, które powstały przed jej zawarciem (albo przed separacją, orzeczeniem sądu czy ubezwłasnowolnieniem). Dlatego jeśli zaległości narosły wcześniej, intercyza nie zadziała wstecz.

Odpowiedzialność płatnika – kiedy płacisz nie swój podatek

Ciekawym i często pomijanym przypadkiem jest odpowiedzialność płatnika. Płatnikiem podatku może być np. pracodawca (zaliczki na PIT pracowników), notariusz (PCC przy sprzedaży nieruchomości), czy biuro księgowe.

Jeśli płatnik nie pobierze lub nie odprowadzi podatku – może zostać pociągnięty do odpowiedzialności całym swoim majątkiem. Wyjątkiem są sytuacje, gdy płatnik wykaże winę podatnika – np. zatajenie danych czy brak dokumentów.

Szczególną kategorią są notariusze – ich sytuacja jest lepiej chroniona. Jeśli nie pobiorą podatku, ale wykażą, że nie ponoszą winy – np. strony nie dostarczyły wymaganych informacji – nie będą odpowiadać za zobowiązanie podatkowe.

A co z odpowiedzialnością podatkową przy rozliczeniu?

Warto również wskazać na regulację zawartą w art. 26a Ordynacji podatkowej. Przepis ten stanowi, że podatnik nie ponosi odpowiedzialności za zaliczki, do których pobrania zobowiązany jest płatnik. W praktyce oznacza to, że ciężar odpowiedzialności za prawidłowe pobranie i odprowadzenie zaliczki na podatek spoczywa na płatniku, a nie na podatniku.

Jednak, jak podkreślił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w wyroku z 16 listopada 2018 r. (sygn. I SA/Lu 516/18):

„Uchylenie odpowiedzialności podatkowej podatnika na mocy art. 26a § 1 O.p. nie może mieć miejsca w sytuacji, gdy płatnik nie miał obowiązku poboru zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Dla wyłączenia bowiem odpowiedzialności podatnika z tytułu zaniżenia lub nieujawnienia przez płatnika podstawy opodatkowania, niezbędnym jest istnienie po stronie płatnika zobowiązania do pobrania zaliczki na podatek.”

Innymi słowy – jeśli płatnik nie miał obowiązku poboru zaliczki, podatnik nie może się skutecznie powołać na tę regulację w celu uchylenia własnej odpowiedzialności. To istotne m.in. przy analizie sytuacji, w których podatnik samodzielnie rozlicza przychody, mimo że część czynności technicznych leży po stronie płatnika (np. banku, notariusza, pracodawcy).

Odpowiedzialność osób trzecich – kiedy nie jesteś podatnikiem, a i tak płacisz

Polskie prawo podatkowe przewiduje możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności osób trzecich – jeśli miały one realny związek z działalnością podatnika. Jednak nie działa to automatycznie.

Urząd skarbowy musi najpierw wykazać, że:

1. Podatnik miał zaległość i jej nie uregulował,
2. Egzekucja wobec niego była nieskuteczna,
3. Istnieją przesłanki do wydania decyzji wobec osoby trzeciej.

Kim jest osoba trzecia?

Osobą trzecią może być np.:

• małżonek (obecny lub były),
• członek rodziny pomagający w firmie i czerpiący z niej korzyści,
• spadkobierca,
• członek zarządu spółki.

Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe – członkowie rodziny

Dla potrzeb przepisów podatkowych Ordynacja podatkowa definiuje, kogo należy uznać za członków rodziny podatnika. Za członków rodziny uważa się:

1. Zstępnych – czyli krewnych w linii prostej w dół, np. dzieci, wnuki, prawnuki;
2. Wstępnych – czyli krewnych w linii prostej w górę, np. rodziców, dziadków;
3. Rodzeństwo;
4. Małżonków zstępnych – np. synową, zięcia, małżonków wnuków;
5. Osobę pozostającą w stosunku przysposobienia – czyli osobę adoptowaną lub adoptującą;
6. Osobę pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu – czyli konkubenta lub konkubinę.

Przykład: córka pomaga mamie w prowadzeniu sklepu internetowego, mimo że nie jest zatrudniona. W zamian za pomoc dostaje regularne „kieszonkowe”. Jeśli sklep popadnie w zaległości podatkowe, urząd może uznać, że córka współdziałała i miała z tego korzyści. Odpowiedzialność? Tak, ale tylko do wysokości tych korzyści.

Co możesz zrobić, żeby się zabezpieczyć?

• Przemyśl strukturę majątkową i sposób prowadzenia biznesu.
• Jeśli współpracujesz z rodziną – zadbaj o formalizację relacji.
• Zawrzyj rozdzielność majątkową odpowiednio wcześnie, jeśli małżonek nie prowadzi działalności.
• Jako członek zarządu spółki – dbaj o terminowe wnioski o upadłość lub zgłoszenie trudności finansowych (o czym więcej w kolejnym wpisie).

Podsumowanie

Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe to nie tylko temat dla księgowych i prawników – to realne ryzyko, które może dotknąć każdego przedsiębiorcę, a czasem również jego bliskich. Urząd skarbowy działa szeroko i konsekwentnie, a niewiedza lub zbyt późna reakcja mogą sporo kosztować.

Dlatego jeśli chcesz mieć większą kontrolę nad swoim biznesem i spokojną głowę – zadbaj o odpowiednie zabezpieczenia prawno-podatkowe. Wypełnij formularz kontaktowy i umów się ze mną na spotkanie, by omówić szczegóły Twojej sytuacji i wspólnie wypracować rozwiązanie.

Zapisz się na mój newsletter i regularnie otrzymuj praktyczne wskazówki, jak prowadzić firmę bez pułapek – zyskaj dostęp do wiedzy, dzięki której możesz uniknąć wielu kosztownych błędów.

Link do zapisu znajdziesz poniżej – do zobaczenia po drugiej stronie!